βιβλία του νίκου μακρή

βιβλία του νίκου μακρή
The School of Athens-Raphael (Apostolic Palace, Vatican City)

Σάββατο 8 Μαρτίου 2014

Στα Όρια της Σκέψης

Στα Όρια της Σκέψης


Είναι γνωστό πως τα δυσκολότερα προβλήματα τα οποία αναφέρονται στον άνθρωπο και κυρίως στην πνευματική του δραστηριότητα είναι τα αυτονόητα. Ίσως είναι δύσκολα, γιατί είναι απλά. Το ότι σκεπτόμαστε λ. χ. είναι αυτονόητο, είναι αξίωμα, θα λέγαμε. Δε μπορεί κανένας να αμφισβητήσει αυτήν την ουσιώδη καταλληλότητα της ανθρώπινης φύσης. Απ’ τη στιγμή όμως που προσπαθούμε να εγκύψουμε στην ίδια τη φύση του σκέπτεσθαι, τα μεγάλα ερωτήματα εγείρονται, οι μεγάλες αμφισβητήσεις αρχίζουν, τα γηραιά και γόνιμα διλήμματα επιστρέφουν.
Ήδη πυκνώνουν οι θέσεις, οι θεωρίες αναβλαστάνουν υπό τη φαινομένη, τουλάχιστον,  θαλερότητα των εσαεί προσκτώμενων γνώσεων, οι αλληλοαμφισβητήσεις πολλαπλασιάζονται. Γνωρίζουμε τις δύο κύριες θέσεις και τις ενδιάμεσες ατραπούς. Σκέψη, θα μας πουν οι εμπειριστές, είναι η ενέργεια του εγκεφάλου, κάτι που οφείλεται αποκλειστικά στη φυσιολογία και κυρίως στη δομή, εξέλιξη και δράση του νευρικού μας συστήματος το οποίο εδρεύει στα εγκεφαλικά κέντρα και ενεργοποιείται με τους νευρώνες.
Όχι, απαντάει η άλλη πλευρά. Ο εγκέφαλος και το νευρικό σύστημα γενικότερα δεν είναι παρά το μέσο, το όργανο με το οποίο  η πνευματική φύση του ανθρώπου φανερώνεται  ως σκέψη…
Δεν πρόκειται φυσικά να προσεγγίσουμε καμία απ’ τις δύο απόψεις  στα πλαίσια αυτού του σύντομου δοκιμίου. Αναφέραμε τηλεγραφικά δύο βασικές θέσεις οι οποίες έρχονται και επανέρχονται στην ιστορία του ανθρώπου θέτοντας ταυτόχρονα και άλλα προβλήματα τα οποία αναφέρονται στο είναι της αίσθησης, της αντίληψης, της νόησης, του λόγου, της κίνησης, κ.ο.κ….Ακολουθεί  έτσι ωκεανός  θέσεων, αντιθέσεων, προβληματισμών, απ’ τους οποίους αιωνίζεται η φιλοσοφική διαπορία η σχετική με το ανθρώπινο είναι.
*
Υπάρχει βέβαια στους παραπάνω προβληματισμούς κάτι το πολύ πιο σημαντικό το οποίο μάλιστα ελλοχεύει δημιουργικά. Κάτι χωρίς το οποίο και τα ουσιωδέστερα προβλήματα εκφυλίζονται και χάνουν  τη γονιμότητά τους για να γίνονται σκιές και να οδηγούν  σε άγονες αντιπαραθέσεις υπό την τυπική επιμαρτυρία γηραιών θέσεων  που φαντάζουν πια ως παράκαιρες σχολές, αποστερημένες απ’ την αιώνια νεότητα των δημιουργών τους.
Θα λέγαμε μάλιστα πως απ’ τη στιγμή που οι μεγάλοι προβληματισμού οι αναφερόμενοι στο είναι της  ανθρώπινης σκέψης  τίθενται ως ερωτήσεις εξ’ αντικειμένου, ως εξωτερικά ως προς το υπάρχειν μας ερωτήματα, έχουν ήδη χάσει τη γονιμότητά τους, έχουν εκφυλισθεί και καταστεί ψευδοπροβλήματα. Έτσι εξηγείται και η κατά καιρούς παρακμή του φιλοσοφικού λόγου ο οποίος τρέφεται ήδη απ’ τις κληροδοτημένες αντιπαραθέσεις και απ’ τις παρανοημένες θέσεις μεγάλων παραδόσεων που έχουν γίνει στείρες  σχολές.
*
Σε τι συνίσταται λοιπόν το ουσιώδες  ως προς το είναι του σκέπτεσθαι; Υπάρχει κάποια απόλυτη σταθερά, οικουμενική θα λέγαμε, χωρίς την οποία είναι αδύνατη κάθε προσέγγιση του προβλήματος;
Είναι γνωστό πως τίποτε δεν αποδεικνύεται, δεδομένου ότι  οι ονομαζόμενες αποδείξεις δεν είναι παρά αξιωματικά οικοδομήματα τα οποία από μόνα τους δεν πείθουν ως προς την αλήθεια των  λεγομένων τους. Οφείλουμε να  προσπεράσουμε τις αποδείξεις, να φτάσουμε στα όρια, “εκεί” όπου το υποκείμενο, απογυμνωμένο από παραστάσεις, έννοιες και σκέψεις, “καθορά” την άσπιλη ενότητά του με το απόλυτο, με το συνέχον, με το διαλανθάνον. Δε μεταβαίνει κάπου αλλού, σε φαντασιακούς χώρους, δεν εξέρχεται των ορίων της χωροχρονικότητάς του, αλλά εγκαταβιώνει στο ίδιο της το είναι.
Ήδη αναδύεται  η πληροφορία πέρα απ’ τις διακρίσεις του “έσω” και του “έξω”, του “πριν” και του “μετά”, κ.ο.κ. Τι συμβαίνει λοιπόν; Πρόκειται για την πρωτοπληροφορία, για την αειγενή πληροφορία η οποία δεν έχει καμιά καταγωγική αρχή, η οποία δεν ανάγεται  δε κάτι άλλο, η οποία, αντίθετα, καθιστά δυνατή κάθε επιμέρους αναγωγή, κάθε λογισμό και υπολογισμό. Αν όμως κάτι δεν ορίζεται ούτε προσεγγίζεται  λογικά, αυτό συμβαίνει γιατί ό,τι ορίζεται περιορίζεται αναπόφευκτα, κατά τρόπο που το ορίζον περιορίζει ορίζοντας. Απεριόριστο, άπειρο, ανέκφραστο δεν είναι παρά το οριακά συλλαμβανόμενο ως πρωτοπληροφορία, ό,τι δείχνει τα όρια της σκέψης, κι αυτό σημαίνει το εξής: Το υποκείμενο στις βαθύτατες εμπνοές τρου, εκεί όπου υπάρχειν και είναι ταυτίζονται απερίληπτα,  δεν προσεγγίζεται, αλλά καθιστά δυνατή κάθε προσέγγιση.
Βρισκόμαστε στα όρια τα οποία βέβαια δεν είναι γεωγραφικά, τοπικά, χρονικά. Στη διαρκή μεθόριο όπου το άφραστο ορίζει κατά το δυνατό το φραστό,  όπου το άρρητο δίνει λόγο στο ρητό,, όπου το άπειρο ορίζει-περιορίζει το πεπερασμένο.
Βέβαια, αναδύονται και προκύπτουν μεγάλα προβλήματα με τα οποία συνυφαίνεται η εποποιία του πνεύματος σε όλες της τις πολιτισμικές εκφάνσεις. Η πολυσχιδής ιστορία της φιλοσοφίας με τους δαιδάλους της, ο απέραντος κόσμος της θρησκείας, η πολυποίκιλτη αλουργίδα της τέχνης, ο μόχθος της επιστήμης, αναστρέφονται κατά βάση με το Μέγα Συμβαίνον, το πολιορκούν, το προσεγγίζουν και στο βάθος πληροφορούνται πως κάθε προσπάθεια ορίζεται  από ό,τι δεν έρχεται έξωθεν, αλλά ενσκήπτει , ανα-καλύπτεται βίαια  απ’ την ύπαρξη ως συνέχον της.
*
Στα όρια της σκέψης όμως τελούνται οι μεγαλύτερες, οι ηχηρότερες διακινδυνεύσεις, διαπράττονται ίσως τα ηρωικότερα σφάλματα, συνάγονται οι μεγαλύτερες αυταπάτες, αφού κάθε ανθρώπινη έκφραση , ως ρητή και περιοορισμένη, είναι δυνατό να παραγνωρίζει την αφετηρία της. Ίσως πρόκειται για ιερό  πεπρωμένο  απ’ το οποίο κυοφορείται το αληθεύειν  ως άρρητη βεβαιότητα του γνησίως κοινωνείν με τα όρια, κατά τρόπο που οι αλήθειες και τα ψεύδη μας δεν έχουν παρά δευτερεύουσα σημασία.
Το “άγγιγμα” των ορίων είναι το ουσιαστικά τελούμενο και μακάριοι όσοι συνειδητοποιούν αυτήν την Α-λήθεια. Κοινωνούν με το  αληθεύειν της, όποια κι αν είναι η έγκοσμη δραστηριότητά τους.

Δημοσιεύθηκε στη Σύγχρονη Σκέψη


Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου