ΓΝΩΣΗ ΚΑΙ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ

Κυκλοφόρησε το βιβλίο του Νίκου Μακρή με τίτλο ΓΝΩΣΗ ΚΑΙ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ, με αναφορές στην τεχνητή νοημοσύνη, Δρόμων 2020.

Διατίθεται στα βιβλιοπωλεία και αποστέλλεται και απ' τον εκδότη (τηλ. 210 2617648).

Δημοσιεύουμε στην παρούσα ιστοσελίδα τα προλεγόμενα της έκδοσης.
Επίσης δημοσιεύουμε τη λαμπρή εισήγηση του Δρ. Χρήστου Μαλτέζου μετά τα προλεγόμενα.

ΓΝΩΣΗ ΚΑΙ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ

                   Με αναφορά στην τεχνητή νοημοσύνη

Π ρ ο λ ε γ ό μ ε ν α   

Η νέα μας προσπάθεια προσεγγίζει με τη θεματική της σημαντικότατα προβλήματα τα οποία αγγίζουν όχι μόνο το φιλοσοφικό και επιστημονικό στοχασμό, αλλά όλους μας, όσο και αν δε συνειδητοποιούμε την αποκαλύπτουσα φορά τους. Μόχθος διαχρονικός και διαπολιτισμικός τα καταστέφει ή τα αποτιμάει  κατά περιπτώσεις  ή τις αντιτιθέμενες προσεγγίσεις, χωρίς να μπορεί να τα αλώσει με θεωρίες  οι οποίες ανατρέπονται, αναθεωρούνται, επιβραβεύονται κάποτε χωρίς όμως τελική εκπόρθηση.

Τι είναι γνώση, τι είναι συνείδηση, τι είναι συνειδητοποιημένη γνώση και σε τι συνίσταται το ανθρώπινο πρόσωπο το οποίο συνεκφράζει τις βασικές συνθέτουσες αυτών των ερωτημάτων;  Ιδού οι προβληματισμοί οι οποίοι διέχονται, οι οποίοι διαλληλίζονται όχι μόνο στην ερευνητική προσπάθεια της φιλοσοφίας, αλλά και όλων των δραστηριοτήτων του ανθρωπίνως υπάρχειν. Πολιτισμικές και προπιλιτισμικές προσπάθειες και επιτεύξεις συναντώνται, διαπιστώνουμε πως παρά τα θετικά βήματα, αυτά τα προβλήματα δεν έχουν ηλικία, ούτε συγκεκριμένη καταγωγική αρχή η οποία θα απαιτούσε αποκλειστικότητα. Κάθε νέο βήμα που θεωρείται μεγάλο και καθοριστικό, είναι ένα επιπλέον βήμα που καταδεικνύει την ανωριμότητά μας, διακήρυξε ένας κορυφαίος αστροφυσικός του προηγούμενου αιώνα.

Είναι όντως καταιγιστικό να θεωρούμε θριαμβικά βήματα προσέγγισης της αλήθειας ως σταθμούς οι οποίοι μαρτυρούν ανωριμότητα, κυρίως συνειδητοποίηση της ανωριμότητας διαμέσου της γνώσης.

Η συνειδητοποιημένη όμως γνώση δεν πιστοποιεί απλά ανωριμότητα, δεν οπλίζει απλά, όσο αυτό είναι δυνατό, με αυτοσυνειδησία, αλλά ανοίγει δημιουργικές προοπτικές σε όλους όσοι αναζητούν οριακή και χωρίς προκαταλήψεις ανά-γνωση όχι μόνο του ανθρωπίνως υπάρχειν αλλά και ανθρωποκοσμικώς υπάρχειν, γιατί άνθρωπος και κόσμος είναι ουσιαστικά αδιαίρετοι.

Ιδωμένη κατά βάθος η ζωή και μακριά απ’ το θελκτικό και μαγικό άσμα των Σειρήνων, είναι νοσταλγία, αλλά και εντρεχής προσπάθεια ‘’επιστροφής’’, νόστου δηλαδή, όχι σε μαγικές χώρες με μυθολογικούς παραδείσους, αλλά στο ίδιο το είναι του υπάρχειν μας, στην πληρωματικότητα, στην πεμπτουσία της οντικής μας φύσης, η οποία, πολύμορφη και δημιουργική, γνωρίζει ή νομίζει πως γνωρίζει, αισθάνεται, συναισθάνεται, θαυμάζει, λογίζεται και διαλογίζεται σε όλους τους τομείς της δραστηριότητάς της.

Δεν εννοούμε μόνο τους απέραντους συμβολικούς ιριδισμούς του μύθου, της γλώσσας, της ποίησης, της λογοτεχνίας ευρύτερα, της φιλοσοφίας σε όλες της τις διεκφράσεις, της πολιτικής σκέψης, της επιστήμης με τις πολύτιμες και αναμφισβλητητες προσφορές της.

Εννοούμε επίσης το μόχθο, τον αφανή μόχθο απέραντου πλήθους ανώνυμων χωρίς τους οποίους δεν είναι διανοητοί οι γνωστοί σκαπανείς του ανθρώπινου έπους.

                                                *

Δεν αρκεί όμως η υπόμνηση γνωστών και θαυμαστών βημάτων της διανθρώπινης μέριμνας, αν δε λάβουμε υπόψη μας πως γνωστές λειτουργίες του πνεύματός μας, όπως η νόηση, η αντίληψη, η αίσθηση, η ενσυναίσθηση, ο λόγος, η συμβολική τροπή και έκφραση κάθε μας ενέργειας έχουν οικουμενικότητα.

Δημιουργείται έτσι ό,τι με ανεπανάληπτο τρόπο αποκάλυψε η Διοτίμα στο Σωκράτη του πλατωνικού Συμποσίου. Οι αναβαθμοί της ερωτικής-φιλοσοφικής φοράς ‘’καταλύουν’’ και τον πτέρωτα-έρωτα, οι τανυόμενες πτέρυγές του καταπαύουν, καθόσον οδηγούν στην υπέρβαση, στην πλήρωση, στο θεãσθαι μόνον καί ξυνεῖναι. Μόνο που αυτό το ιδαλγικό οδοιπορικό δεν έχει τέλος, γιατί κάθε αναβαθμός πορίζει νέες δυνάμεις, αποκαλύπτει ξεχασμένους κόσμους, ανοίγει νέους ορίζοντες αλήθειας-κάλλους.

Ιδού το νόημα της όλο και πιο ξεκάθαρα εσαεί συνειδητοποιούμενης γνώσης: Αιωνίζεται στον έγκοσμο-έγχρονο βίο ως αόρατο και άπειρο κάτοπτρο του αληθεύοντος νοήματος, θραύσματα του οποίου καθοράμε στο εγώ μας, στην προσωπικά συνειδητοποιούμενη γνώση. Δε συηναντάμε κάτι νέο, καταπληκτικό, εντυπωσιακό, σωτήριο κ.ο.κ., αλλά κάτι σημαντικότερο χωρίς το οποίο δεν είναι δυνατό να υπάρχει κανένα έναυσμα, καμιά αφετηρία.

Στο βάθος της συνειδητοποιημένης γνώσης συναντάμε όχι απλά το μύχιο εγώ, αλλά και το είναι των φαινομένων, την παντοτινή γένεσιν εἰς οὐσίαν, το ίδιο μας το είναι που είναι ανθρωποκοσμικό. Δεν πρόκειται για ειδωλοποιημένο μαγικό καθρέπτη που μας προτείνουν οι αξιόπιστες αλληγορίες με την αισθητική χάρη, διάσπαρτες στις παραδόσεις όλων των λαών, αλλά για κάτι σημαντικότερο. Το παρά τήν δόξαν, ό,τι δηλαδή υπερβαίνει τη δοξασία, την επιφανειακή και αβασάνιστη γνώμη, ανοίγει την πύλη στο αληθεύον και αυτή ακριβώς η διαπίστωση στην έγχρονη πορεία μας, είναι ό,τι συνδέει τη νοσταλγία με το νόστο.

                                                *

Ήδη η θεματική μας, οι αναπτύξεις μας, μεθοδικές κατά το δυνατό και όχι συστηματικές, επειδή τα συστήματα περιορίζουν ορίζοντες, παρόλο που πιστεύουν πως εκπορθούν την αλήθεια αιχμαλωτίζοντάς την στα ευάλωτα τείχη που νομίζουν πως ορθώνουν, οι αναπτύξεις μας, συνέχονται και αλληλοπροσδιορίζονται δημιουργικά.

Έχουμε ήδη ασχοληθεί με την αίσθηση, με την αντίληψη, με τη γνώση κ.ο.κ., αλλά στην παρούσα σπουδή ο διασυσχετισμός προσδιορίζει σαφέστερα ίσως τη σπουδαιότητά τους στο πλαίσιο της συνειδητοποίησης, της προσωπικής και διαπροσωπικής συνειδητοποίησης του γιγνώσκειν.

Αναπόφευκτα γίνεται αναφορά στην τεχνητή νοημοσύνη η οποία απασχολεί όχι μόνο σπουδαίους επιστήμονες, αλλά και μη ειδικούς, καθόσον τείνει να εισβάλλει σε πλείστες όψεις της ζωής μας, όπως εξάλλου κάθε προηγούμενη επιστημονική μεθόδευση ολκής. Δεν είναι επομένως η αναφορά μας επιστημονική παρέμβαση, αλλά προσέγγιση του φαινομένου και κυρίως της δυνατότητας γνώσης χωρίς συνείδηση και των ορίων της.

                                                *

Στις σελίδες που ακολουθούν ο αναγνώστης δε θα συναντήσει λύσεις και μάλιστα αποκλειστικές, αλλά θεωρήσεις, το βάθος των οποίων μαρτυρείται απ’ την πανανθρώπινη-παγκοσμική ψυχή με τις θαυμαστές αλλά και αρνητικές της εκφάνσεις. Παρά το ότι η προβληματική είναι ή προσπαθεί να είναι φιλοσοφική, διοδεύει ευρύτερα, αναζητεί όχι μόνο στιγμές δημιουργίας, όπως μας την πρόσφεραν και μας την προσφέρουν αξιόλογοι δημιουργοί, αλλά το ευρύτερα φιλόσοφον της ίδιας μας της φύσης.

Η προβληματική επομένως είναι και προβληματική του αναγνώστη και είναι βέβαιο πως στις σελίδες που ακολουθούν θα βρούμε στιγμές που μας ανήκουν, στιγμές οι οποίες συνθέτουν το έγχρονο-έγχρονο υπάρχειν μας. Πρόκειται κυρίως για τρόπο εκ βαθέων αναδίφησης όχι απλά του υπάρχειν μας, αλλά του ίδιου μας του είναι, είτε συμφωνούμε, είτε διαφωνούμε με την πλεύση αυτής της σπουδής.

Ευρύτερα μάλιστα διαπιστώνουμε προσπάθεια σύμπλευσης, αμοιβαίου ανοίγματος, συν-αδέλφωσης, αφού πιστεύουμε πως είναι οι βαθύτατες εμπνοές μας, ανεξάρτητα απ’ τις επιφυλάξεις ως προς ορισμένες προσεγγίσεις. Κατάφαση, μερική κατάφαση, αμφισβήτηση ή και άρνηση ενέχουν κατά βάθος δυναμική διαλογικής συνέργειας, γιατί θα ήταν οδυνηρός για την ανθρώπινη φύση οποιοσδήποτε μονόλογος ο οποίος θα προσπαθούσε να καταργήσει το διαλέγεσθαι, το συνυπάρχειν, το συνεργάζεσθαι.

                                                          *

Οι αναφορές μας στην ιστορία της σκέψης δεν είναι εξαντλητικές, κάτι παρόμοιο θα απαιτούσε σύνταξη συγγράμματος με πολλούς τόμους και συνεργασίες.

Αναφέρονται ωστόσο αξιολογότατες πηγές και θέσεις κλασικών, ώστε ο ενδιαφερόμενος αναγνώστης να έχει τη δυνατότητα προσφυγής σε κείμενα και θέσεις ολκής, εντείνοντας έτσι τους προβληματισμούς του.

                                                          *

Είμαστε πια σε θέση να θυμίσουμε κάτι το οποίο υποστηρίξαμε και παλαιότερα. Ο συγγραφέας, ο στοχαστής, κάθε σημαντικός ή μη δημιουργός, είναι μαθητής του αναγνώστη του όχι μόνο ως συνάνθρωπος και συνακροατής παράλληλων προβληματισμών, αλλά και ως συνθεωρός των ευγενέστερων βλέψεων της πανανθρώπινης εμπνοής, όποια κατεύθυνση και αν ακολουθεί.

                                                                                                Ν. Μ.

Από τον μυστικιστή επιστήμονα στον διαδραστικό μετάνθρωπο

,

    

Τον 16^ο και 17^ο αι., όπου δεν είχαν εκλείψει από τον προηγούμενο μεσαίωνα η θρησκοληψία και οι δεισιδαιμονίες, αναδύθηκαν μεγάλες μορφές του πνεύματος και της επιστήμης. Οι περισσότεροι από τους  επιστήμονες φιλόσοφους, επηρεάστηκαν από αρχαιοελληνικά συγγράμματα και δοξασίες εξ ανατολών, όπως ο γνωστικισμός, βάσει του οποίου υπάρχει μια ιδιαίτερη εσωτερική γνώση, ένα κλειδί στην υπερβατική κατανόηση που μόνον ορισμένοι κατέχουν.

    Εκείνοι οι επιστήμονες  έκαναν σκοπό της ζωής τους να ανακαλύψουν τα μυστικά της φύσης και του σύμπαντος, με επακόλουθο την αλματώδη ανάπτυξη των μαθηματικών και φυσικών επιστημών. Οι περισσότεροι προέρχονταν από την Αγγλία ή την Γερμανία, καθότι αυτές οι χώρες ήταν από τις αρχές του 16^ου αιώνα προτεσταντικές και δεν κινδύνευαν από την παπική Ιερά Εξέταση, για τις αιρετικές θεωρίες τους. Μεταξύ αυτών, ο κορυφαίος  μυστικιστής επιστήμονας, Ισαάκ Νεύτων (1643 – 1727) Άγγλος φυσικός, μαθηματικός, αστρονόμος, φιλόσοφος, αλχημιστής και θεολόγος.

    Η Νευτώνια φυσική ήταν η διανοητική βάση και το αισθητικό μοντέλο για τον επιστημονισμό της εποχής του Διαφωτισμού. Η εξάντληση που είχε κοστίσει στην Ευρώπη αιώνες θρησκευτικών πολέμων αποτέλεσε ισχυρή ενθάρρυνση του νέου, αντικειμενικού πλαισίου για τα πνευματικά ζητήματα, μια προοπτική που τα πιο διαπρεπή μυαλά της εποχής έβρισκαν ελκυστική.

«Αν είδα μακρύτερα, είναι επειδή στάθηκα στους ώμους γιγάντων» (Νεύτων,1676).

      Η παραπάνω θέση αποτυπώνει με τον πιο εναργή τρόπο πως η επιστήμη και ο πολιτισμός γενικότερα συνιστούν μια «ατέρμονη διαδικασία ιδεών». Τα ακατανόητα του παρελθόντος στις μέρες μας φαίνονται λογικά και αυτονόητα. Οι βεβαιότητες του χθες καταρρέουν και στη θέση τους φύονται νέες θέσεις που κι αυτές διεκδικούν το θρόνο της βεβαιότητας. Η αβεβαιότητα του Νιλς Μπόρ (πατέρα της κβαντομηχανικής) κατέρριψε την αιτιοκρατία του Αϊνστάιν (πατέρα της σχετικότητας).

     Όλες οι σύγχρονες ανακαλύψεις συνιστούν ενδείξεις ότι πιθανώς προσεγγίζουμε την αυγή της μοναδικότητας (singularity), δηλαδή της στιγμής όπου η βιολογική και η τεχνική εξέλιξη αρχίζουν να συγχωνεύονται.

     Είτε κανείς ασπάζεται τον υπερανθρωπισμό (transhumanism) ή θέλγεται από τις προφητείες για την επικείμενη έλευση μιας τεχνο-αποκάλυψης και συντέλεια της ανθρωπότητας, η νεωτερικότητα (modernism) από τις αρχές του 21^ου αι. αντικαθίσταται με μια διαδραστική ψηφιακή κοινωνία  με κύρια χαρακτηριστικά την «εικονιστική υποκειμενικότητα» σε συνδυασμό με την «τροποποιημένη πραγματικότητα» (altered reality) όπως η «επαυξημένη πραγματικότητα» (augmented reality) σε cinema, TV, video) έως την «εικονική πραγματικότητα» (virtual reality, π.χ. avatar = εικόνα ή φιγούρα – αντιπρόσωπος ανθρώπου σε βιντεοπαιχνίδι, φόρουμ στο διαδίκτυο, κ.α.).

      Το ερώτημα τι συνιστά την «ανθρωπινότητα» προέρχεται από την προσπάθεια για αθανασία μέσω της Τεχνητής Νοημοσύνης (Τ.Ν.), της μεταφόρτωσης της ανθρώπινης συνείδησης σε Η/Υ, της ανθρώπινης ενδυνάμωσης μέσω γενετικών τροποποιήσεων, ή της διασύνδεσης ανθρώπου και Η/Υ ως κυβερνοοργανισμών. Όλα αυτά εκφράζουν την απώλεια της αίσθησης του τραγικού.

     Οι τεχνοθιασώτες ορθώς διακρίνουν τις εκπληκτικές δυνατότητες που διανοίγονται από την Τ.Ν. για τα οφέλη της τέταρτης βιομηχανικής επανάστασης και τελικώς ο άνθρωπος υπερβαίνοντας τους βιολογικούς περιορισμούς, θα αποικήσει το σύμπαν εκπληρώνοντας  το πεπρωμένο του. Ωστόσο, υποτιμούν τους κινδύνους και την σημασία του αυτοπεριορισμού. Προεξοφλώντας ένα αίσιο μέλλον, υποβαθμίζουν την σημασία της πολιτικής σε αυτό. Οι τεχνοφοβικοί παραγνωρίζουν τις προοπτικές της τεχνικής εξέλιξης στην ανθρωπότητα, και υπερτιμούν τους κινδύνους που εγκυμονεί η Τ.Ν. μιλούν για υποδούλωση του ανθρώπου στους αλγόριθμους, την βιολογική του μετάλλαξη σε ανεπιθύμητες μορφές ή ακόμη και την ολοκληρωτική του εξαφάνιση. Όμως η αναστολή της τεχνικής εξέλιξης μπορεί να αφήσει την ανθρωπότητα στάσιμη και μοιραία απροετοίμαστη έναντι υπαρξιακών απειλών. Και οι δύο θεωρήσεις διαθέτουν έντονο θρησκευτικό χαρακτήρα, όντας, εν τέλει, συμπληρωματικές.

     Ωστόσο, στην συγκέντρωση, επεξεργασία και χρήση τεράστιων ποσοτήτων ψηφιακών δεδομένων - τροφοδοσία για Τ.Ν. - ελλοχεύουν κίνδυνοι τόσο για την δημοκρατία όσο και για την ανθρωπινότητα, καθώς γίνεται σταδιακή εκχώρηση της αυθεντίας στους αλγόριθμους λόγω ευκολίας.

     Εντωμεταξύ, παρατηρούμε ένα καινοφανές ανθρωπότυπο, έναν εικονάνθρωπο, που κατοικοεδρεύει στο διαδίκτυο και συνδιαλέγεται με γλώσσα την εικόνα. Με την ολοένα αυξανόμενη εξάρτηση στην  επικοινωνία μέσω ψηφιακής οθόνης, ο άνθρωπος βρίσκεται σε μια συνεχώς αυξανόμενη ψηφιακή αλληλοεπίδραση ή διάδραση (μέσω Η/Υ, smart phone, κ.α.). Ο άνθρωπος επιθυμεί να γίνει αυτό που θαυμάζει, αντί να συμφιλιωθεί με την ανθρωπινότητά του. Έτσι, μιμούμενος ολοένα τους Η/Υ καταλήγει να αυταπατάται ότι γίνεται ανθρωπινότερος, ενώ στη πραγματικότητα τους μοιάζει ολοένα και περισσότερο.  

     Λόγω των τεράστιων μεγεθών πληροφορίας και ταχύτητας της διάδοσης της, αλλά και έλλειψης ενός κοινού αξιακού υπόβαθρου, καθίσταται αδύνατη η εγκυρότητα. Η ειλικρίνεια αναγνωρίζεται δύσκολα στην ανταλλαγή ψηφιακών μηνυμάτων, καθώς και η εμπιστοσύνη στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και η αξιοπιστία σε διαδικτυακά παιχνίδια.

     Η παραπληροφόρηση, η διασπορά ψευδών ειδήσεων και η εξαπάτηση είναι ευκολότερες και αποτελεσματικότερες στη ψηφιακή διάδραση. Αυτό μπορεί να γίνεται με έναν αλγόριθμό με τη μορφή προγράμματος που μιμείται την ομιλία, και κάνει διάλογο. Τέτοια προγράμματα ήδη εφαρμόζονται σχεδόν παντού.

     Ο  άνθρωπος νιώθει κουρασμένος και κορεσμένος από την τεράστια πληθώρα των επιλογών. Η εκπλήρωση των επιθυμιών του, συνήθως άμεση και αβίαστη, προσφέρει μόνο βραχύβια ικανοποίηση, και δίχως κάποιο είδος ολοκλήρωσης, καταλήγει να επιθυμεί πλέον την επιθυμία, μετεωριζόμενος σε ένα διηνεκές παρόν. Το «εδώ και τώρα» γίνεται πρόταγμα αυτοπραγμάτωσης και βιώνεται ως χρόνος διεγέρσεων από ενημερώσεις και μηνύματα. Ζώντας σε ένα κόσμο χωρίς συνοχή, η πλήξη εξοβελίζεται αφού φτάνει να μην αφουγκραστούμε και να μην ασχοληθούμε αναστοχαστικά με τον εαυτό μας. 

      Αυτό οδηγεί σε διαταραχή της αίσθησης του χρόνου και ή ένδεια χρόνου οδηγεί σε μικροψυχία. Η αποστασιοποίηση ευθυνών και εμπιστοσύνης λειτουργεί μέσα από ομαδικά sms και e-mails, όπου οι ψηφιακές σχέσεις προσφέρουν ευελιξία και μικρή δέσμευση. Έτσι ο τεχνοδιαδράστης, πλέον, άνθρωπος αγγίζει συχνότερα ψηφιακές οθόνες και σπανιότερα τους άλλους ή το σώμα του.

      Η «ψηφιακή αυτογνωσία» δύναται να υπερέχει της παραδοσιακής αυτογνωσίας, διότι δεν βασίζεται στην υποκειμενική εμπειρία που επιτρέπει ψευδαισθήσεις και αυταπάτες, αλλά σε δεδομένα. Επιπλέον, επιτρέπει την ψηφιακή αυτοπαρακολούθηση – έλεγχο του τεχνοδιαδράστη για αυτοβελτίωση. Αντιθέτως, η «ψηφιακή παρακολούθηση» που στηρίζεται σε συλλογή, δεδομένων από τον τεχνοδιαδράστη από τη θέση εξωτερικού παρατηρητή, τον αποστασιοποιεί από τον ίδιο τον εαυτό, διότι εθίζεται να παρακολουθεί τον εαυτό του ως αντικείμενο. Εάν η «ψηφιακή αυτογνωσία» μέσω της Τ.Ν. δεν είναι επαρκής για να λύσει την πολυπλοκότητα, ρευστότητα, αβεβαιότητα, ασάφεια και επιτάχυνση ως ειδοποιά γνωρίσματα της εποχής μας, τότε ίσως θα πρέπει να αναπτυχθεί περαιτέρω και σε ποιο βαθμό. Μήπως σε μια Υπέρ ευφυή Τεχνητή Νοημοσύνη (Υ.Τ.Ν.) ;

     Έστω ότι δεχτούμε αυτό που υποστηρίζουν οι τεχνοθιασώτες της Υ.Τ.Ν. Δηλαδή, ένας πολύπλοκος αλγόριθμος δεν διαφέρει σε τίποτα από τον ανθρώπινο εγκέφαλο.  Τότε, αν και κατασκευασμένος από εμάς, θα επιτελούσε τις ίδιες λειτουργίες με εμάς, άρα θα έπαυε να είναι εργαλείο μας. Θα διέθετε προσωπικότητα και αξιοπρέπεια και δικαίωμα προστασίας. Θα είχε νομικά και πολιτικά δικαιώματα τα οποία θα οφείλαμε να αναγνωρίσουμε και να σεβαστούμε.

     Τα ανθρωποκεντρικά επιχειρήματα έναντι μιας αλόγιστης ανάπτυξης της Υ.Τ.Ν. είναι: 1. Αδιαφάνεια των αλγορίθμων (δεν θα εξηγείται η συλλογιστική τους για κάθε λύση ή επιλογή). 2. Διαβλητότητα από χάκερς (κυκλοφορία, ύδρευση, ενέργεια, τράπεζες, κ.α.). 3. Απροσδιοριστία ευθύνης (ο προγραμματιστής; Ο επιβλέπων;  η Υ.Τ.Ν. ; ή ο χρήστης; ) 4. Ανταγωνισμός (ανατροπή γεωπολιτικών συσχετισμών, νομικών, φορολογικών  από μεγάλα κράτη έναντι μικρών). 

     Μια Υ.Τ.Ν. μπορεί να υπερέχει του ανθρώπου σε όλα τα πεδία (επιστήμη, κοινωνικές δεξιότητες, δημιουργικότητα), όμως μπορεί να εμπεριέχει και υπαρξιακούς κινδύνους, όπως αναφέρει ο Σουηδός Φιλόσοφος Nick Bostrom, ιδρυτής και διευθυντής του «Ινστιτούτου Μέλλοντος της Ανθρωπότητας» στο Παν/ο της Οξφόρδης, όπως : 1. Να σχεδιαστεί κρυφά με βάση το συμφέρον μιας φυλής, χώρας, εταιρείας, κ.α. προσφέροντας τεράστια ισχύ στους δημιουργούς της 2. Να εκτραπεί  από έλεγχο με επικίνδυνες συνέπειες για τους δημιουργούς της 3. Να εξελίξει μια δική της Υ.Τ.Ν. με βάση διαφορετικές ηθικές αρχές από τον εξαρχής προγραμματισμό 4. Και ίσως στον αρχικό της κώδικα να παρεισφρήσει ένα λάθος (κατά αντιστοιχία με ελάττωμα σε βιολογικό DNA), το οποίο θα ήταν αδύνατο να διορθωθεί, με ολέθριες συνέπειες για την ανθρωπότητα.

     Τον Ιανουάριο του 2020, στο ετήσιο διεθνές οικονομικό συνέδριο του Νταβός, ο Ισραηλινός ιστορικός και φιλόσοφος, Yuval Noah Harari, προειδοποίησε για έναν κόσμο όπου οι αλγόριθμοι θα αναλύουν τη βιολογία μας και τη συμπεριφορά, λέγοντας ότι κάποιες χώρες, μπορεί να χρησιμοποιούν την Τεχνητή Νοημοσύνη για να αναλύουν όλη μας τη ζωή. Ονόμασε «Αποικιοκρατία Προσωπικών Δεδομένων», και «Ψηφιακές Δικτατορίες» ένα κόσμο όπου κάποιος θα μπορεί να φυλακίζεται εάν τα βιολογικά του δεδομένα δείξουν ότι δεν είναι αρκετά αφοσιωμένος στο καθεστώς. Είπε ότι με τις νέες τεχνολογίες οι άνθρωποι μετατρέπονται σε «ζώα που μπορούν να χακαριστούν» και κάλεσε τις ΗΠΑ και την Κίνα να αποτρέψουν τη διαφαινόμενη σύγκλιση των τεχνολογιών της Τεχνητής Νοημοσύνης, της Βιομετρικής και της Αυτόματης Παρακολούθησης πριν να είναι πολύ αργά. Σήμερα, τόσο οι ΗΠΑ όσο και οι άλλες μεγάλες δυνάμεις υιοθετούν το δόγμα «κάθε πλευρά για τον εαυτό της», είπε ο Χαράρι, τονίζοντας ότι για να αποφευχθούν οι κίνδυνοι θα πρέπει να αποκατασταθεί η διεθνής εμπιστοσύνη και η συνεργασία, αλλά και να δοθούν φιλοσοφικές απαντήσεις στα μεγάλα ερωτήματα, παρόλο που εκτίμησε ότι ο κόσμος βρίσκεται σε μια «φιλοσοφική πτώχευση».

     Όλα αυτά παραπέμπουν στην «αρχή της ευθύνης» που διετύπωσε ο Γερμανο-Αμερικανός φιλόσοφος, Hans Jonas, καθηγητής βιοηθικής, πολιτικών επιστημών και φιλοσοφίας, ιδρυτής της «Νέας Σχολής για την Κοινωνική Έρευνα» της Νέας Υόρκης. Σύμφωνα με αυτή την αρχή «δεν έχουμε το ηθικό δικαίωμα να διακινδυνεύσουμε την ύπαρξη και την συνέχεια της ανθρωπότητας». Καθώς, καμιά ηθική θεωρία δεν είναι καθολικά αποδεκτή, αλλά όλες διαθέτουν αδυναμίες και ως εκ τούτου ένας αλγόριθμος της Τ.Ν. θα είναι ανεπαρκής να ανταποκριθεί σε όλες τις περιπτώσεις.

    Ας πάρουμε για παράδειγμα τον ωφελιμισμό που βασίζεται στην μεγιστοποίηση της ηδονής και ελαχιστοποίηση της οδύνης. Ο ωφελιμισμός υπήρξε συνέχεια των έργων «κοινωνικό συμβόλαιο» και «Λεβιάθαν» από τον πολιτικό φιλόσοφο  Thomas Hobbes, που από κάποιους θεωρείται ως ο πατέρας της  Τ.Ν.. Ένας υπέρ-αλγόριθμος δεν θα είχε ηθικό αποτέλεσμα, λόγω της μοναδικότητας κάθε προσώπου (παραδείγματα: Ιατρική, δικαιοσύνη, ιδιοκτησία, σεξουαλικές ανάγκες). Η συνολική ωφέλεια δεν είναι ηθικό να επιβάλλεται σε βάρος του ενός, εκτός εάν συνιστά ελεύθερη επιλογή του ίδιου για λόγους αλληλεγγύης, ανιδιοτέλειας, φιλίας, δικαιοσύνης. Συνεπώς, οι ωφελιμιστικοί αλγόριθμοι πρέπει να έχουν πολιτισμική ανθρώπινη συνάφεια, να ελέγχονται και να ρυθμίζονται νομοθετικά.

     Η αντιμετώπιση ηθικών διλημμάτων προϋποθέτει κρίση και διαίσθηση τα οποία είναι συνυφασμένα με συναισθήματα, επιθυμίες και φαντασία του ανθρώπου. Χωρίς αυτά, η ντροπή, οι τύψεις, το φιλότιμο, η ενσυναίσθηση, η συμπόνια και η ειλικρίνεια είναι αδιανόητα. Τα ηθικά διλήμματα καθώς και τα συναισθήματα και τα πάθη βιώνονται μέσω κοινωνικών νοημάτων.

     Για μια ηθική Υ.Τ.Ν. αυτά τα κοινωνικά νοήματα θα πρέπει να θεσμοθετηθούν για  την εκάστοτε κοινωνική κατάσταση και να μαθηματικοποιηθούν ως  μέρος του αλγορίθμου της. Εάν υποθέσουμε ότι όλες οι αξίες και κανόνες της κοινωνικής ζωής μπορούσαν να τυποποιηθούν σε μαθηματική μορφή, δηλαδή, εάν μπορούσαν να κωδικοποιηθούν σε λογικές προτάσεις στο πλαίσιο ενός αξιωματικού συστήματος, θα υπήρχαν ανάμεσα σε αυτές κάποιες προτάσεις που για την ορθότητα τους δεν θα μπορούσαμε να αποφανθούμε, όπως έδειξε ένας από τους μεγαλύτερους αναλυτικούς φιλοσόφους της ιστορίας και μαθηματικός, ο Αυστρο-Αμερικανός Kurt Friedrich Gödel στο «Θεώρημα μη πληρότητας».

     Από τα πιο πάνω, ούτε η ηθική κρίση ούτε τα συναισθήματα και οι επιθυμίες δεν αλγοριθμίζονται, διότι η ηθική κρίση αφορά κοινωνικά νοήματα τα  οποία δεν περιγράφονται μέσω μαθηματικών.

     Πως είναι δυνατό η συνείδηση να προκύπτει από θεμελιώδη στοιχεία όπως σωματίδια, πεδία, κύτταρα κλπ, (φυσικό υπόβαθρο) που τα ίδια δεν είναι συνειδητά, όπως ολοκληρωμένα βιώματα σε έναν εγωκεντρικό χώρο (νοητικά φαινόμενα); Εάν το φυσικό υπόβαθρο και τα νοητικά φαινόμενα θεωρηθούν ως δυο διαφορετικοί κόσμοι, τότε μιλάμε για Δυϊσμό. Εάν τα νοητικά φαινόμενα θεωρηθεί ότι δεν είναι τίποτε πέρα και πάνω από το φυσικό υπόβαθρο, τότε μιλάμε για Αναγωγισμό. Εάν τα νοητικά φαινόμενα είναι κάτι πέρα και πάνω από το φυσικό υπόβαθρο, τότε μιλάμε για Αναδυτισμό (η συνείδηση είναι αναδυόμενο φαινόμενο).

     Οι τεχνοθιασώτες (οπαδοί του υπερανθρωπισμού), από αναγωγιστές έως φυσικαλιστές, θεωρούν ότι οι νοητικές διαδικασίες ταυτίζονται με τις φυσικές, μεταθέτοντας την απροσδιοριστία και αβεβαιότητα του ατόμου της ύλης (βλέπε κβαντομηχανική) στο ανθρώπινο άτομο και κατ’ επέκταση στο κοινωνικό βίο. Και αυτό, διότι ως ωφελιμιστές αντιλαμβάνονται το ψυχικό μέρος ως λειτουργικό σύνολο που αποσκοπεί στην ικανοποίησή τους. Όμως ο φυσικαλισμός και ειδικά ο λειτουργισμός, ο οποίος υποκρύπτει την διαφορετικότητα των βιολογικών και κοινωνικών αναγκών, ιστορείται αιτιοκρατικά. Ως υπερανθρωπιστές αρνούνται κάθε όριο στον αυτοπροσδιορισμό και την αυτοδιαμόρφωση του ανθρώπου. Ως εξελικτικό στάδιο, θεωρούν την συγχώνευση της βιολογικής με την τεχνική εξέλιξη (singularity) και την υπέρβαση του Homo Sapiens με τη θέωση σε Homo Deus.

     Ο Ελληνο-Γερμανός καθηγητής φιλοσοφίας, Θεοφάνης Τάσης, μέλος της «Ανθρωπιστικής Ακαδημίας του Βερολίνου», προκρίνει τον «ψηφιακό ανθρωπισμό» ως μια αριστοτελική μεσότητα με βάση τη φρόνηση και στόχο τον αυτοπεριορισμό για τη διατήρηση της ανθρωπινότητας. Οι ψηφιακοί ανθρωπιστές, ως αναδυτιστές, δεν αποδέχονται ότι ο άνθρωπος είναι ένα αυτόματο, ούτε ότι ο ανθρώπινος βίος ανάγεται σε ηλεκτροδυναμικές διεργασίες. Αποδέχονται  την διαφορετικότητα της Τ.Ν. από το ψυχικό μέρος του ανθρώπου. Θεωρούν ότι ο άνθρωπος συνιστά ένα υπεύθυνο δρώντα με φαντασία που πράττει μαζί με και ανάμεσα σε άλλους ανθρώπους, με αναφορά νοήματα που δημιουργούνται και θεσμίζονται κοινωνικά. Αναγνωρίζουν μια ειδοποιό διαφορά μεταξύ ενός αλγορίθμου και ενός ανθρώπου. Ο ανθρώπινος βίος βρίθει από αντινομίες και παραδοξότητες, που όχι μόνο δεν τον οδηγούν σε διάλυση, αλλά τουναντίον τον καθιστούν ενδιαφέροντα και αξιομνημόνευτο. Οι αντιφάσεις γεννώνται από την συνύφανση του ψυχικού, αισθητικού, ηθικού και πολιτικού. Ας μην ξεχνάμε ότι φτάνει κανείς στην αλήθεια μέσω της σύγκρουσης των αντιθέτων απόψεων και αυτό ονομάστηκε διαλεκτική. Όμως, ένας αλγόριθμος καταρρέει εάν περιέχει αντιφατικές εντολές.

Αντί Επιλόγου, κάποια Ερωτήματα:

     Η ονειροπόληση και οι φαντασιώσεις παντοδυναμίας και παντογνωσίας ανέκαθεν ωθούσαν τον άνθρωπο στην υπέρβαση ορίων οδηγώντας τον σε επιστημονικές επαναστάσεις και τεχνικά επιτεύγματα (όπως οι μυστικιστές επιστήμονες – φιλόσοφοι του 16^ου και 17^ου αιώνα).

Παρελθόν

     Υπήρξε πάντα ο άνθρωπος ελεύθερος επειδή είναι θνητός διαθέτοντας εκτός από ορθό λόγο, φαντασία, επιθυμίες, πάθη, και συναισθήματα χάρη στα οποία νοηματοδοτεί την ζωή σε βίωμα επιδρώντας στο φυσικό κόσμο ;

Παρόν

     Μήπως ο σημερινός εικονάνθρωπος - τεχνοδιαδράστης τείνει, νομοτελιακά, να εξελιχθεί σε ένα «μετάνθρωπο» ή αλλιώς «κυβερνοάνθρωπο» (posthuman);

Μέλλον

    Θα είναι ο άνθρωπος ελεύθερος διασφαλίζοντας την αθανασία του, μέσω της αποθήκευσης του εαυτού του σε υπολογιστικό (ψηφιακό) νέφος ή σε εξωτερικούς σκληρούς δίσκους, επιτρέποντας τη δημιουργία πολλών ψηφιακών αντιγράφων ;

Δρ. Χρήστος Μαλτέζος