ΑΠΕΙΡΟ ΚΑΙ ΠΕΠΕΡΑΣΜΕΝΟ, περίπλους και διάπλους, Δρόμων, 2022, 305 σελ.

Κυκλοφόρησε το νέο βιβλίο του Νίκου Μσκρή υπό τον τίτλο ΑΠΕΙΡΟ ΚΑΙ ΠΕΠΕΡΑΣΝΕΝΟ απ' τις εκδόσεις ΔΡΟΜΩΝ, τηλ. 2102617648, με επίμετρο 85 κείμενα της παγκόσμιας μούσας. Διατίθεται απ' τον εκδότη και από βιβλιοπωλεία.  Παραθέτουμε την εισαγωγή.

                                      Εισαγωγικό  

                             Περίπλους και Διάπλους

Ένας φιλοσοφικός περίπλους, όσο και αν προσπαθεί να φωτίσει μέγιστες διανθρώπινες αναζητήσεις, παράμονες και επαναλαμβανόμενες υπό διαφορετικές θεωρήσεις, θα ήταν εκ των προτέρων ανεπαρκής, αν όχι προκλητικός, αν δεν περιελάμβανε διαπλεύσεις στον ευρύτερο φιλοσοφικό χώρο, θέσεις του οποίου παρέμειναν και παραμένουν αξιοπρόσεκτες.

Βέβαια, κανένα φιλοσόφημα δεν είναι ο καταλύτης της αλήθειας και δε θέτει τέλος στις διανθρώπινες και διαπολιτισμικές αναζητήσεις. Είναι όμως βέβαιο πως οι οριακές θέσεις όπως καταγράφηκαν σε μεγάλα κείμενα και παραδόσεις ελλοχεύουν δημιουργικά στα βάθη της ανθρώπινης φύσης, στις εκζητήσεις της, στις βαθύτερες εμπνοές τους, από όπου και κατάγονται.

Όσο επομένως εξειδικευμένη φαίνεται η φιλοσοφική ορολογία, κατά βάθος επισκοπούμενη, αποκαλύπτει την οικουμενικότητα των εκζητήσεών της, παραπέμποντας άνετα στις πανανθρώπινες εμπνοές.

Είναι επομένως επιτακτική η αναζήτηση του θεμελίου του ανθρωπίνως υπάρχειν μας, η όλο και πιο συνειδητοποιούμενη ‘’επίσκεψη’’ του συμβαίνοντός μας το οποίο συναντάει την αιώνια γονιμότητα του ό,τι μας συνέχει. Έτσι αποκαλύπτεται ο μύχιος δεσμός όλων μας των πνευματικών αναζητήσεων, η διακοινωνία των δραστηριοτήτων μας, η ενότητα του βιουμένου και του πνευματικού, η θραύση των επίπλαστων ορίων που προσπαθούν να διαχωρίσουν το πρακτικό απ’ το θεωρητικό. Έτσι, επιπλέον, αναιρείται εκ των ένδον η νωχέλεια που βυθίζει στη Λήθη, στην αναυθεντικότητα, στην παράδοση σε επιφανειακούς θορύβους που οδηγούν στο σκότος του παροδικού, όσο και αν η ματαιότητά τους ‘’πλουμίζεται’’ με λάμψεις και επιλάμψεις της στιγμής που βυθίζουν τη συνείδηση σε μακάβριες πλάνες με οδυνηρές συνέπειες.

 

                                                          *

Ωστόσο, η εντρύφηση, ο διάπλους σε γόνιμα οχυρά του φιλοσοφικού λόγου, δεν αποτελεί σκοπό, ούτε προσπάθεια κάλυψής του με εγκυκλοπαιδικές προσεγγίσεις, αλλά κρατύνει τον περίπλου, έναν περίπλου που προσπαθεί να προσεγγίσει το περιδέραιο της ανθρώπινης φύσης μας. Ούτε είναι ιστόρηση σταθμών και διασταθμών με ‘’απαιτήσεις’’ ακαδημαϊκής πληρότητας, γιατί κάτι παρόμοιο θα ήταν μάταιο παίγνιο κορυβαντιώσας συνείδησης.

Ο σκοπός είναι απλός, εκ των προτέρων ατελής ως φιλοσοφικός, και, ταυτόχορνα, επίμονος ως προς την αναζήτηση του ουσιώδους. Στο βάθος όμως κάθε αναζήτησης, κάθε έντιμης κατά το δυνατό αναζήτησης, υποκρύπτεται κάποιο προδεδομένο το οποίο, παρά το ότι διαλανθάνει συχνά, είναι αδιόρατα παρόν.

Αυτό ακριβώς προσπαθούμε να προσεγγίσουμε, ό,τι μοιάζει με πυρίκαυστη ζώνη η οποία αναλώνει αναδημιουργικά όχι μόνο τη φιλοσοφική συνείδηση, αλλά κάθε ανθρώπινη ύπαρξη σε οποιαδήποτε μορφή δραστηριότητάς της και μάλιστα ανεξάρτητα απ’ τα εκάστοτε πολιτισμικά δεδομένα ή διαμορφούμενα.

Υπάρχει μία αλήθεια την οποία ζούμε, μία θεμελιώδης αλήθεια η οποία μας συνέχει και η οποία είναι αδύνατο να εμβιώνεται χωρίς τη σνειδητοποίηση του ότι είμαστα όχι απλά ανθρώπινες υπάρξεις, αλλά ανθρωποκοσμικές. Χωρίς το κοσμικό συμβαίνον δεν υπάρχει ανθρωπίνως υπάρχειν, όπως χωρίς το τελευταίο δεν υπάρχει το πρώτο.

 

                                                *

Οφείλουμε εδώ να υπομνήσουμε τηλεγραφικά κάποιες θεμελιώδεις θέσεις τις οποίες αναπτύξαμε εκτενώς σε άλλες προσπάθειές μας.

i. Η βεβαιότητα του υπάρχειν μας στον κόσμο, αδιαμεσολάβητη, άμεση πρωτοπληροφορία, μας κάνει κοινωνούς του ανθρωποκοσμικού, νοείται απολύτως και αποκλείει κάθε παραστατική αντίληψη του κόσμου μας ως ολότητας της οποίας θα ήμασταν παρατηρητές. Η παραστατική αναπρόσληψη ορισμένων συγκεκριμένων μεγεθών, κινήσεων, καταστάσεων, προϋποθέτει την αρχέγονη πληροφορία του υπάρχειν και καινωνείν με τον κόσμο-ολότητα.

ii. Όντας έγκοσμοι-έγχρονοι ως υπάρχοντες, βιώνουμε την ενότητα της αντίληψης και της αίσθησης κατά τρόπο που ο γνωστός όρος ύλη αποδεικνύεται ως υπόδηλη επίδραση των παλαιών κοσμογονιών. Ο όρος αισθητές ποιότητες είναι τρόπος προσέγγισης του ανθρωποκοσμικού. Ο κόσμος μας είναι πνευματικής φύσης και οι λεγόμενες ιδιότητες των πραγμάτων δεν είναι παρά πνευματικά ενεργήματα.

iii. Κάθε μορφή έκφρασης σε οποιοδήποτε τομέα της διανθρώπινης δραστηριότητάς μας είναι συμβολική, σχετική, λογική, αλλά για να υπάρχει νόημα, νοείται-εννοείται απολύτως. Ιδού το απόλυτο στο σχετικό. Συμβολικός ο τρόπος του εκφράζεσθαί μας, μας δείχνει πάντα κάτι που υπερβαίνει και τις πλέον περίπλοκες συμβολικές εκφράσεις, το νόημα δηλαδή.

iv. Κάθε αντίληψη, κάθε αντιληπτική αίσθηση, συναίσθηση, ενσυναίσθηση, είναι συγκεκριμένη έκφραση της αρχέγονης νόησης. Αντίληψη (εννόηση δηλαδή), είναι η εκφραστή μορφή της νόησης, η ρητή δηλαδή μορφή.

v. Στη γνωστή χωροχρονικότητα αντιτάσσουμε τη φαντασιακή χωροχρονικότητα, κάτι που έχουμε αναπτύξει και θα διαφανεί σε σελίδες που ακολουθούν.

 

                                                          *

Ιδού το μέγα πρόβλημα: Αν το νοείν είναι το συνέχον, είναι άρρητο, απόλυτο, ολότητα, άτμητο, αδιάστατο, άχρονο. Όλοι αυτοί οι όροι δηλώνουν ένα και το αυτό: Άπειρο.

Πώς όμως μπορούμε να κάνουμε λόγο για το άπειρο που είναι άρρητο, όταν κάθε συγκεκριμένη μας έκφραση, κίνηση, βίωμα, διαπίστωση κ.ο.κ. είναι εκφραστές μορφές του εγκόσμως υπάρχειν μας, ρητές δηλαδή; Απάντηση ή καρποφόρα θεώρηση του ερωτήματος προαπαιτεί κάτι το οποίο μας διαλανθάνει συνήθως. Άπειρο-άρρητο δεν είναι μία υπερβατική πραγματικότητα η οποία θα εντοπιζόταν κάπου. Σε αυτήν την περίπτωση θα ήταν κάτι εντοπιζόμενο, με τοπικότητα δηλαδή, κατά τρόπο που τόπος δεν υπάρχει στον αισθητό κόσμο, αλλά στο πνεύμα μας, δεδομένου ότι η διαρκής κίνηση κάθε αισθητού μεγέθους αίρει τον τόπο και τον μεταθέτει όχι στη χωρικότητα, αλλά στη φαντασιακή χωρικότητα που είναι πνευματική. Άπειρο επομένως δεν είναι κάτι οριστό, παραστατό, εκφραστό, αλλά ο ορισμός του σχετικού (ο πρωτοορισμός όπως θα δούμε) και η δυνατότητα παραστατικοποίησης κάθε αισθητού και έκφρασής της που είναι αναπόφευκτα μαθηματική-πνευματική.

Βαθύτερα ακόμη, θα το αναπτύξουμε εκτενώς, το είναι του ανθρώπου, το ανθρωποκοσμικό είναι, είναι άπειρο και γι’ αυτό ακριβώς ό,τι είναι εκφραστό και κατά συνέπεια νοητό-καταληπτό, δεν είναι παρά μαρτυρία του απείρου, του απολύτου, στα πεπερασμένα, στα σχετικά. Πρόκειται για κεκρυμμένη αλήθεια χωρίς καταγωγική αρχή, για παναρχή.

 

                                                *

Παναρχή, ουσιαστική ταυτότητα που κερματίζεται στις ετερότητες των αισθητών με κομβικό στοιχείο το ανθρωπίνως-συνανθρωπίνως-συμπαντικώς υπάρχειν.

Δεν πρόκειται για κάτι το οποίο προκύπτει ως συμπέρασμα ενός συλλογισμού, οσοδήποτε έγκυρου, αλλά για κάτι το οποίο αναδύεται εσαεί, για κάτι του οποίου ο άνθρωπος είναι φορέας, και όταν ακόμη δεν το υποψιάζεται.

Αν αναστρεφόμασταν με την προϊστορία και με την ιστορία του ανθρώπου, της κουλτούρας και των πολιτισμών, αυτή η αλήθεια θα αποκαλυπτόταν, παρά την πολυωνυμία με την οποία συνοδεύεται. Φετιχιστικές, νατουραλιστικές, παμψυχιστικές, ειδωλικές δοξασίες, ύμνοι, πεποιθήσεις, πίστεις, ποίηση, τέχνες, λόγος κ.ο.κ. μαρτυρούν αυτήν την υπόδηλη αλήθεια η οποία σε κορυφαίες εκφράσεις επιλάμπεται και φωτίζει με κείμενα και μαρτυρίες θαυμαστού κάλλους, φωτός και λαμπρότητας.

Πάντα, σύντομα, και στα πλαίσια της παρούσας σπουδής, θα αναστραφούμε με τη βαθύτητα αυτών των αληθειών οι οποίες αναιρούν επιπόλαιες κατατάξεις επινοώντας ιδεολογίες και προκατειλημμένες θέσεις οι οποίες καταπίπτουν ως αντιφατικες, επειδή βασίζονται σε μία δογματική αυτοαναφορά.

Όροι, όπως νόηση, αίσθηση, αντίληψη, λόγος, συναίσθημα και άλλοι παρεμφερείς, διαλληλίζονται, περιχωρούνται δημιουργικά και αναδημιουργικά. Ασχοληθήκαμε με αυτούς τους όρους και σε άλλες προσπάθειές μας, αλλά τους συναντάμε εκ νέου υπό το πρίσμα του πνεύματος της παρούσας σπουδής. Βέβαια, παρά την απλότητα των όρων που μας συνέχουν και οι οποίοι συνέχονται από εμάς, τίθεται εκ νέου το πρόβλημα το σχετικό με το χρόνο, με τη συνέχεια, με την ασυνέχεια, με την ενόραση, με την ενσυναίσθηση, κ.ο.κ. Δεν επιχειρείται ιστορική επισκόπηση, αλλά πραγματοποιούνται ‘’ριπές’’ σε σημαντικές θεωρήσεις στο πλαίσιο διαλόγου ή και καλόπιστων και δημιουργικών ενστάσεων.

 

                                                *

Η κρύφια αλήθεια αποκαλύπτεται σιωπώσα και ως παρούσα και, αν η εκστατική φορά, η ενόραση, η προθετικότητα, η κατάνυξη τη δείχνουν διακριτικά ή και πολυφωνικά, διατηρεί το άσπιλο είναι της-είναι μας ως αποκαλυπτόμενο εκφραστό μυστικό, ως λόγος της σιωπής που καταυγάζει κάθε ηθικοδιανοητική μας ενέργεια.

 

                                                *

Οδηγούμαστε έτσι, στο βαθμό συνειδητοποίησης του συμβαίνοντος, σε σημαντικές διαπιστώσεις οι οποίες καταγράφονται κατά το δυνατό στα κεφάλαια που ακολουθούν και σε μαρτυρίες του που είναι όχι η τάχα ευθύγραμμη κίνηση του πνεύματος, αλλά οι μεγάλες του εκλάμψεις που ούτε ‘’αρχειοθετούνται, ούτε ‘’γεωγραφούνται’’. Κορυφαία μαρτυρία η ενότητα ηθικού και διανοητικού, αλλά αδιόρατη. Φανερώνεται αιφνίδια σε στιγμές ηθικής συγκίνησης που είναι ταυτόχρονα κατεξοχήν μαρτυρία διάνοιας, είτε κοινωνούμε μυστικά με πράξεις ή με παραδείγματα αυτοθυσίας, αλληλεγγύης, συμπάσχειν κ.ο.κ., είτε ανυψωνόμστε ηθικοδιανοητικά με μία ποιητική, μουσική, καλλιτεχνική, επιστημονική μαρτυρία, όπου το παρείναι ταυτίζεται οριακά με το μαρτυρείν.

Πάγκοινες αλήθειες τις οποίες ζούμε λιγότερο ή περισσότερο, επειδή, οτιδήποτε εξαίσιο στην ποίηση, στο στοχασμό, στην επιστημονική κ.ο.κ. προσπάθεια, μας συγκινεί, επειδή μετέχουμε ως συγκοινωνοί σε ό,τι εμφωλεύει στο βαθύτατο είναι μας. Τα υποτιθέμενα όρια αποδιαστέλλονται, λόγος και συναίσθημα ταυτίζονται άρρητα, το βασίλειο της σιωπής αποκαλύπτει την απορία του, το ‘’φραστό’’ του ‘’καταβροχθίζεται’’ απ’ το άπειρό του. Πρόκειται για το διαφανές μυστήριο της ζωής όπου τα όρια του ζην και του θνήσκειν δεν υπάρχουν, γιατί η οντική μαρτυρία είναι το ἀληθείης ἀτρεμές ἦτορ. Δεν κηρύσσεται κανενός είδους αλογισμός ή κάποια ψευδομυστική, γιατί η πνοή και η εμπνοή του ζην υπερβαίνει σεχταρισμούς, αξιοκρατικές τάχα διαστρωματώσεις και ψευδονεωτερικούς ακκισμούς. Είναι η ευθύβολη εισβολή στο βάθος του συμβαίνοντος που θέτει σε δοκιμασία την επιφάνεια του υπνώττοντος βίου μας.

 

                                                *

Είμαστε απειρικοί και αυτό καθιστά αντιφατικούς πολλούς συνήθεις όρους, όπως ελάχιστο, μέγιστο, ανώτατο, κατώτατο. Δεν είναι, παρά σχετικά ισχύοντες, δεδομένου  ότι οτιδήποτε εκφραστό είναι σχετικό και στο χώρο του αληθεύοντος η λογική δεν είναι παρά απλά συμβολική και ισχύουσα, επειδή ακριβώς είναι σχετική. Αυτή η αλήθεια καθιστά το βίο μας όντως καθρέπτη του συμβαίνοντος, καθόσον ως λογιζόμενοι είμαστε, ως κοινωνοί του συν-, σε σχέση. Αυτή όμως η σχετικότητα είναι μαρτυρία του απολύτου στο σχετικό, καθιστά το τελευταίο όμμα, δίαυλο ανοιχτής φοράς με το οποίο αποκαλύπτεται το απόλυτο.

Το φυσικώς υπάρχειν είναι αναπόφευκτα αισθητώς υπάρχειν-συνυπάρχειν και συνιστά εσαεί αποκάλυψη, καταγωγική αρχή της οποίας είναι το απόλυτο-άπειρο. Ζην απειρικά σημαίνει ενότητα λόγου και συναισθήματος, μία ενότητα η οποία φανερώνεται πλέον ως ταυτότητα λογικής και ηθικής. Δεν κάνουμε λόγο για προτεραιότητα, ούτε για ανωτερότητα του λόγου απέναντι στην ηθική ή της ηθικής ενάντια στο λόγο. Πρόκειται για ταυτότητα την οποία ιχνεύουμε σε μεγάλες στιγμές όχι μόνο της φιλοσοφικής έρευνας, αλλά της πανανθρώπινης δημιουργίας σε όλες τις μορφές έκφρασής της.

Μόνο επισκοπώντας εκ βαθέων αυτήν την αλήθεια είμαστε σε θέση να αντιμετωπίσουμε το πρόβλημα τη ηθικής εκτροπής που είναι και διανοητική, υστερογενής, έκγονο της εγωιστικής ‘’συρρίκνωσης’’ του εγώ το οποίο από οικουμενικής φοράς μαρτυρία-παρουσία γίνεται εγκλεισμός και άρνηση του αρχεγόνου νοήματος που είναι ουσιαστικά άχρονο, αδημιούργητο.

Διακρίνουμε μάλιστα πως, όσο παράδοξο και αν φαίνεται, το καλό, πάντα ως συγκεκριμένη παρουσία-μαρτυρία και όχι ως αόριστη ηθικολογική αρχή, είναι πλήρωμα του κακού, δεδομένου ότι με την αρχετυπική πρωτοπληροφορία κοινωνίας μας με το άρρητο-απόλυτο είναι μας, είναι ταυτόχρονα κοινωνία με το κοσμικό συμβαίνον που δεν προκύπτει αλλά που αναδύεται. Είναι, θα λέγαμε, η θυσία του απόλυτου στο σχετικό με παναληθή μαρτυρία. Με την κατίσχυση του συνέχεσθαι που είναι η εύδια βεβαιότητα-καθαρότητα. Το άσπιλο, το έκπαγλο, το κάλλος που δια-μαρτυρείται είναι όχι έσχατο καταφύγιο, αλλά μυστικό περιδέραιο της ανθρωποκοσμικής αρχής.

 

                                                *

Περίπλους και διάπλους, όπως είπαμε, η παρούσα προσπάθεια, διαλέγεται με αξιόλογα κείμενα-μαρτυρίες, διαπιστώνει κλασικές επιτεύξεις, όπως, ταυτόχρονα, αδυναμίες, συγχύσεις, παρά τις δημιουργικότατες νύξεις και προσπάθειες εισβολής στα ριζώματα του ανθρωπίνως, του ανθρωποκοσμικώς υπάρχειν.

Το ανθρωπίνως υπάρχειν είναι απαρέγκλιτα ανθρωποκοσμικώς υπάρχειν, είναι, κυριότατα, απειρική μαρτυρία η οποία καθίσταται εμφανής  με την πολυώνυμη δημιουργία της.  Καθρέπτης, πολυκάτοπτρο του απολύτου στο σχετικό, ιριδισμός με απέραντες αποχρώσεις, σχετική μαρτυρία η οποία μαρτυρεί το Νόημα, το Ανέκφραστο, ζωοποιώντας και νοηματοδοτώντας κάθε σχετικό, κάθε συμβαίνον.

 

                                                *

Προσπάθεια ανάδειξης αυτών των αληθειών η παρούσα σπουδή, δεν είναι δυνατό να αποτελεί αλάνθαστο κανόνα αλήθειας, αλλά ανάδειξης εκείνων των παραμέτρων που νοηματοδοτούν έγχρονα, ένσαρκα, συγκεκριμένα το υπάρχειν μας στον κόσμο. Αυτό το υπάρχειν δεν είναι τυχαίο ή τυφλό επεισόδιο, αλλά οντική μαρτυρία.

Οντική μαρτυρία η οποία δεν οδηγείται σε οντολογισμούς, σε νοησιαρχικές θέσεις με αμφίβολες κατά το πλείστον θεωρήσεις, παρά το ότι αυτοί οι όροι αναδίνουν συχνά νόημα με σημαντική σπουδαιότητα.

Ίσως καταφανεί πως η οντική μας φύση, για να είναι προσωπικά συνειδητοποιημένη, οφείλει να είναι οικουμενική και αυτό σημαίνει πως δεν είναι διανοητό κανενός είδους υπάρχειν χωρίς την οντική του φύση, χωρίς το νόημα το οποίο εκλύει. Έτσι μόνο κατανοούνται οι εκφάνσεις της διανθρώπινης παρουσίας-μαρτυρίας και υπ’ αυτό το πνεύμα, αξιολογώντας, αξιολογούμαστε κατά τρόπο που πραγματικός διάλογος και συνδημιουργία είναι και αυτεπίγνωση.

 

                                                *

Ο περίπλους μας διανθίζεται με περίπλους οι οποίοι καταγράφονται σε ογδονταπέντε κείμενα τα οποία είναι ενδεικτικά και ανοίγουν ορίζοντες ή προβληματίζουν, είτε συμφωνούμε είτε όχι με τις θέσεις των εκλεκτών συγγραφέων τους. Οι μεταφράσεις είναι του συγγραφέα εκτός του Κ 61, όπου αναφέρεται ο μεταφραστής. Προέρχονται απ’ το χώρο της φιλοσοφίας και κάποια της θρησκειοφιλοσοφίας. Δεν προσφύγαμε σε μαρτυρίες προερχόμενες απ’ τη λογοτχνία και το δοκίμιο, δε δημιουργήσαμε ανθολογική παράθεση. Σε προγενέστερες προσπάθειές μας προσφέραμε στον αναγνώστη κείμενα παράλληλου ενδιαφέροντος: Γλώσσα και Φιλοσοφία, Δρόμων 2016, με επίμετρο εικοσιέξι κείμενα. Επίσης, Μυστική και Φιλοσοφία, Δρόμων, 2017, με επίμετρο εκατόν είκοσι κείμενα της παγκόσμιας μούσας.